Мардуми тоҷик аз қадимулайём соҳибдавлат буда, тӯли қарнҳои зиёд ба ҳамсоягон ва дигар кишварҳои дуру наздик муносибатҳои судманди иқтисодию тиҷоратӣ дошт.

Дар заминаи таҷрибаи бойи таърихӣ ва истифодаи дастовардҳои гузаштагони хеш Тоҷикистони соҳибистиқлол робитаҳои хориҷӣ ва ҳамкориҳоро боз ҳам густурда ва фарохтар гардонд. Имрӯзҳо кишвари соҳибистиқлоли мо бо аксари кишварҳои ҷаҳон равобити судманди иқтисодию тиҷоратӣ, дипломатию фарҳангӣ дошта, узви чандин созмону ташкилотҳои ҷаҳонӣ мебошад. Тоҷикистон чун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба аъзогии чандин созмону ташкилотҳои байналхалқӣ ва минтақавӣ пазируфта шудааст.

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист, ки бо давлатҳои хориҷа махсусан бо кишварҳои Осиёи Марказӣ муносибатҳои хуби сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ барқарор намояд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ бо ин кишварҳои ҳамсоя муносибати худро дар самтҳои гуногун ривоҷу равнақ дода, ба дастовардҳои муҳими сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангӣ ноил гардид. Воқеан минтақаи Осиёи Марказиро омилҳои зиёди таърихӣ, фарҳангӣ, динӣ ва геополитикӣ боҳам пайванд намудааст, ки ин омилҳо равобити дуҷониба ва бисёрсамтаи давлатҳои мустақили ин сарзаминро тақозо дорад.Яке аз ҳамсоядавлатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷумҳурии Қирғизистон буда, миллати тоҷик ва қирғиз робитаҳои таърихи доранд. Ҳамчунин қиризҳо дар ҳудуди Тоҷикистон ва Тоҷикикон дар ҳудуди Қирғизистон ҳамчун шаҳрвандони ин кишварҳо сокин ҳастанд.

Ҷумҳурии Қирғизистон дар радифи аввалин кишварҳое буд, ки соҳибистиқлолии Тоҷикистонро эътироф намудааст. Муносибатҳои дипломатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон 14 январи соли 1993 барқарор гаштаанд. Аз моҳи марти соли 1997 дар шаҳри Душанбе Сафорати Ҷумҳурии Қирғизистон фаъолият мекунад. Дар Бишкек низ Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон амал мекунад.

Дар айни замон намояндагиҳои дипломатии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Қирғизистон мувофиқи имкониятҳои худ корҳои мушаххасро амалӣ месозанд. Ҷараён додани чунин тадбирҳо дар чанд самт сурат мегирад.

Яке аз чунин самтҳо кор бо вазорату муасисаҳои давлатии кишвари иқомат дар бобати ба вуҷуд овардани заминаи шартномавӣ-ҳуқуқии ҳамкориҳост. Дар натиҷаи вохӯрию гуфтушунидҳо лоиҳаҳои санадҳои лозимӣ таҳия ва ба мувофиқа расида, ҳангоми сафарҳои расмии сатҳи олӣ ё баланд ба имзо мерасанд.

Бо шарофати сиёсати “Дарҳои боз”-и Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҷалби кишварҳои гуногун ба ҳамкории судманд лоиҳаҳои зиёде дар соҳаи саноат, энергетика, коммуникатсия амалӣ шуданд, ки барои рушди устувори давлати мо заминаҳои мустаҳкам гузоштанд. Бо шарофати истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз дар шумори кишварҳои дигар мавқеву манзалати худро дар арсаи байналмилалӣ пайваста устувор менамояд. Барои пешбурди сиёсати хориҷии давлат ва ривоҷ додани ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо кишварҳои олам пойгоҳи мукаммали ҳуқуқӣ ба вуҷуд оварда шудааст.

Паҳлӯи дигари кори намояндагони дипломатӣ ҷиҳати роҳандозии дипломатияи иқтисодӣ ҷараён додани мулоқоту гуфтушунидҳо бо вазорату муассисаҳои давлатӣ, иттиҳодияҳои соҳибкорон, ширкату корхонаҳо ва соҳибкорони кишвари иқомат мебошад.

Дар чунин вохӯриҳо дипломатҳои тоҷик ҳамсӯҳбатони худро бо соҳаҳои гуногуни иқтисодиёти ҷумҳурӣ шинос намуда, дар бораи қонунгузорӣ, имтиёзҳо барои сармоягузории хориҷӣ, бахшҳое, ки дар онҳо сармоягузорӣ муфидтар аст, лоиҳаҳои инвеститсионӣ, тартиби таъсис додани корхонаҳои муштарак ё сирф бо сармояи хориҷӣ маълумот медиҳанд.

Марҳилаҳои асосии рушди муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Қирғизистон баъди барқарор гаштани муносибатҳои дипломатӣ, рӯйдодҳои муҳими зеринро бо иштироки сарони давлатҳо дарбар мегирад:

– январи соли 1993, сафари кории Сарвари Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон.

– июли соли 1996, сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон А.Акаев ба Ҷумҳурии Тоҷикистон.

– майи соли 1998, сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон.

– майи соли 2004, сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон А.Акаев ба Ҷумҳурии Тоҷикистон.

– майи соли 2008, сафари кории Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Қ. Боқиев ба вилояти Суғди Ҷумҳурии Тоҷикистон.

– июли соли 2010, мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Р.Отунбаева дар рафти ҷаласаи 27-уми Шурои Байнидавлатии Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё дар шаҳри Остона.

– ноябри соли 2010, мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Р.Отунбаева дар доираи ҷаласаи навбатии Шурои сарони ҳукуматҳои давлатҳои узви СҲШ дар шаҳри Душанбе.

– майи соли 2013, сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон.

– 1-2 феврали соли 2018 сафари расми Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Сооронбой Жээнбеков Ҷумҳурии Тоҷикистон.

– 14 июни соли 2019 дар доираи Ҷаласаи Шурои сарони давлатҳои аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай сафари кории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон.

– 26 – 27 июли соли 2019 сафари кории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон дар минтақаи сарҳадии Ворух – Оқсой ва шаҳри Чолпон-Ота.

– 28 июн соли 2021 Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Садир Жапаров бо сафари расмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овард.

Чуноне ки ба ҳамагон маълум аст санаи 12-13 марти 2025 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сафари корӣ ба Ҷумҳурии Қирғизистон сафар кард. Бегоҳии рӯзи 13 март Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сафари давлатии худро ба Ҷумҳурии Қирғизистон ба анҷом расонданд.

Сафари давлатии Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Ҷумҳурии Қирғизистон ду рӯз идома ёфт. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон ва дигар шахсони воломақом гуфтушуниди муфассал анҷом доданд. Аз рӯйи натиҷаи ҳамоиши Тоҷикистону Қирғизистон дар сатҳи олӣ 16 санади навӣ ҳамкорӣ ба имзо расид, ки муҳимтарини онҳо Шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи сарҳади давлатӣ мебошад. Аз рӯйи натиҷаҳои гуфтушунидҳои сарони давлатҳои Тоҷикистону Қирғизистон маросими имзои санадҳои дуҷониба доир гардид.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Садир Жапаров зери Изҳороти муштарак доир ба таҳкими минбаъдаи дӯстӣ ва ҳамсоягии наку ва Шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи сарҳади давлатӣ имзо гузоштанд. Сарварони ду давлат, бар пояи анъанаҳои деринаи дӯстӣ ва эҳтироми мутақобили Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон, бо истинод ба принсипҳо ва уҳдадориҳое, ки дар Аҳднома оид ба муносибатҳои асосии байнидавлатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон аз 12 июли соли 1996 ва Аҳднома байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба муносибатҳои некуҳамсоягӣ ва ҳамшарикӣ аз 26 майи соли 2004 муқаррар шудаанд, бо тасдиқи пойбандии худ ба принсипҳо ва меъёрҳои маъруфи ҳуқуқи байналмилалӣ, ки дар Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, инчунин дар шартномаҳои байналмилалие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон иштирок менамоянд, бо дарназардошти аҳамияти таърихии 30-солагии имзои Аҳднома оид ба муносибатҳои асосии байнидавлатӣ, ки дар соли 2026 таҷлил мешавад, бо итминон ба он, ки рушди минбаъдаи ҳамкории ҳамаҷонибаи мутақобилан судманд ҷавобгӯи манфиатҳои асосии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон мебошад. Ҳамагӣ дар натиҷаи вохури 16 санади нави ҳамкорӣ ба имзо расид:

– Ёддошти тафоҳум миёни Агентии содироти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Муассисаи давлатии “Марказ оид ба рушд ва пешбурди содирот “Қирғиз содирот”-и назди Вазорати иқтисод ва тиҷорати Ҷумҳурии Қирғизистон;

– Ёддошти тафоҳум миёни Кумитаи бехатарии озуқавории назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Инспексияи давлатии бехатарии байторӣ ва фитосанитарии назди Девони вазирони Қирғизистон оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи байторӣ;

– Протокол миёни Хадамоти гумруки назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Хадамоти давлатии гумруки назди Вазорати молияи Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба ташкили мубодилаи иттилооти пешакӣ дар бораи молу воситаҳои нақлиёти миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон;

– Барномаи ҳамкорӣ миёни ноҳияи Лахши Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ноҳияи Чон-Алайи вилояти Оши Ҷумҳурии Қирғизистон дар соҳаҳои тиҷоратию иқтисодӣ, илмию техникӣ ва фарҳангӣ барои солҳои 2025-2027;

– Барномаи ҳамкорӣ миёни вилояти Оши Ҷумҳурии Қирғизистон ва Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаҳои иқтисоду савдо ва фарҳангу гуманитарӣ барои солҳои 2025-2030;

– Созишнома дар бораи истиқрори муносибатҳои бародаршаҳрӣ миёни шаҳри Душанбеи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шаҳри Бишкеки Ҷумҳурии Қирғизистон;

– Барномаи ҳамкорӣ миёни Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Агентии давлатии тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши назди Девони вазирони Ҷумҳурии Қирғизистон дар соҳаи тарбияи ҷисмонӣ ва варзиш барои солҳои 2025-2027;

– Барномаи ҳамкорӣ миёни Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати фарҳанг, иттилоот ва сиёсати ҷавонони Ҷумҳурии Қирғизистон дар соҳаи сиёсати ҷавонон барои солҳои 2025-2027;

– Ёддошти тафоҳум миёни Кумитаи меъморӣ ва сохтмони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Агентии давлатии меъморӣ, сохтмон ва хоҷагии манзилию коммуналии назди Девони вазирони Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба ҳамкорӣ дар самти таъмини тобоварӣ ба зилзила, рушди технологияҳои самаранокии энергияи “сабз” ва шаҳрсозӣ, инчунин рақамикунонии раванди сохтмон;

– Ёддошти тафоҳум миёни Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати иқтисод ва соҳибкории Ҷумҳурии Қирғизистон дар соҳаи саноат ва технологияҳои нав;

– Ёддошти тафоҳум миёни Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати молияи Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба ҳамкорӣ ва табодули маълумот дар соҳаи назорати шахсоне, ки бо амалиёт (аҳдҳо) бо сангу металлҳои қиматбаҳо, оид ба масъалаҳои муқовимат ба маблағгузории фаъолияти террористӣ ва қонунигардонии (расмикунонии) даромадҳои бо роҳи ҷиноят бадастоварда машғуланд;

– Созишнома миёни Вазорати кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати захираҳои об, кишоварзӣ ва саноати коркарди Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи кишоварзӣ;

– Созишнома миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Девони Вазирони Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи таъмини дастрасӣ ба объектҳои хоҷагии об ва энергетикӣ;

– Созишнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи сохтмон ва истифодабарии роҳҳои мошингард, ободонӣ ва истифодаи чорроҳаи мошингард.

Инчунин, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров дар маросими маҷозии бозкушоии ду гузаргоҳ дар сарҳади давлатии Тоҷикистон ва Қирғизистон иштирок намуданд. Мувофиқи амри сарони ду давлат дар назар аст, ки рафту омади нақлиёти заминӣ ва ҳавоӣ барқарор гардад. Маросим бо иштироки роҳбарият ва сокинони вилоятҳои наздисарҳадии Тоҷикистону Қирғизистон баргузор шуд.

Афзалиятҳои алоқаҳои сиёсии ду кишвар дар зимни чунин вазифаҳои умумӣ, ба монанди таҳкими амният ва субот дар минтақа, мусоидат ба рушди минбаъдаи равандҳои ҳамгироӣ аён мегарданд.

Аҳамияти хоса ба ҳамкорӣ дар доираи СММ, САҲА, ИДМ, СААД, Иттиҳоди иқтисодии Авруосиё, СҲШ, ББНА, институтҳои молиявӣ ва дигар созмонҳои байналмилалию минтақавӣ, ки Тоҷикистон ва Қирғизистон дар онҳо иштирок мекунанд, дода мешавад.

Пояи шартномавию ҳуқуқии муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Қирғизистон заминаи ҳуқуқии мустаҳкамро барои таҳкими ҳамкории гуногунҷанбаи минбаъдаи ҳарду кишвар фароҳам овард.

Ҳуҷҷатҳои асосие, ки ҷараён ва усулҳои муҳими муносибатҳои дутарафаи Тоҷикистону Қирғизистонро танзим мекунанд, Аҳднома оид ба муносибатҳои асосии байнидавлатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон (12 июли соли 1996, ш. Душанбе) ва Аҳднома байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба муносибатҳои неки ҳамсоягӣ ва ҳамшарикӣ (26 майи соли 2004, ш. Душанбе) мебошанд.

Дар муносибатҳои тиҷоратӣ-иқтисодии Тоҷикистону Қирғизистон тамоюли муайяни болоравӣ мушоҳида мешавад.

Бо оғози кори Комиссияи байниҳукуматии Тоҷикистону Қирғизистон оид ба баррасии маҷмуи масъалаҳои дуҷониба, ки он 12 июли соли 1997 таъсис шудааст, муносибатҳои тиҷоратию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон дар аксарияти самтҳои ҳамкориҳои иқтисодӣ рушд ёфта, тамоюли мунтазами афзоиши устувор ва мушаххаси нишондиҳандаҳои гардиши савдо ба чашм мерасид.

Шоистаи таъкид аст, ки таъсиси Комиссияи байниҳукуматии Тоҷикистону Қирғизистон оид ба баррасии маҷмуи масъалаҳои дуҷониба, мунтазам доир намудани ҷаласаҳои он ба истилоҳ пуле барои ба сатҳи нави рушд баровардани ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон гардидааст.

Дар маҷмӯъ, дар муносибатҳои байни Тоҷикистону Қирғизистон дар шароити рушди мустақил, саъю кушиши муштарак ҷиҳати роҳандозии алоқаҳои мутақобилан судманд дар соҳаҳои мухталифи ҳамкорӣ ба назар расида, дар он руҳияи эътимоди мутақобил, ҳусни ҳамҷаворӣ ва муносибатҳои нек бо якдигар ҷой дорад.

Қобили зикр аст, ки истиқлолият неъмати бебаҳост ва сулҳу суботи сиёсӣ ва ваҳдати устувори миллӣ барои мардуми Тоҷикистони соҳибистиқлол арзишҳои муқаддас мебошанд. Миллати мо азми қавӣ дорад, ки онҳоро доимо ҳифз намояд ва тақвият бахшад.

Мардуми қирғиз ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар муддати тӯлонии таърих воқеан василаи муҳимтарини таъмини равобити байниминтақавии иқтисодӣ, сиёсӣ, тиҷоратӣ ва фарҳангӣ буданд ва дар ташаккули ҳамкориҳои минтақавӣ ва равобити байналмилалӣ нақши муассир доштанд.

Тавре, ки маълум аст, тамаддуни ориёӣ дар рушди тамаддуни умумибашарӣ бо фарҳанг, илму маърифат ва фалсафаи олии худ нақши дурахшон дорад ва дар тули асрҳо дар натиҷаи ҳамзистии осоиштаи халқҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикону қирғизон байни онҳо умумиятҳои зиёди иқтисодӣ, фарҳангӣ ба вуҷуд омадааст.

Тоҷикистон муносибатҳои худро бо кишварҳои ИДМ ва махсусан ҳамҷавор аз ҷумла Ҷумҳурии Қирғизистон дар асоси принсипҳои эҳтироми истиқлолият, тамомияти марзӣ, баробарҳуқуқӣ ва манфиати тарафайн, дахолат накардан ба корҳои дохилӣ, ҳуҷум накардан ба ҳамдигар, ҳамзиштии осоишта ба роҳ мемонад. Зиёда аз ин, принсипҳои дигаре низ ҳастанд, ки дар конвенсияҳо ва дигар санадҳои байналмилалӣ, инчунин қонунгузории ҷумҳурӣ, аз қабили риояи ҳуқуқи инсон ва озодиҳои асосӣ, таъмини ҳуқуқи ақаллиятҳои миллӣ дар муносибатҳои байнидавлатӣ ба инобат гирифта мешаванд. Муносибатҳо бо созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ба хотири ҳиссагузорӣ дар ҳаллу фасли мушкилоти минтақавӣ ва байналмилалӣ, инчунин таҳкими иқтидори ҷумҳурӣ ҷараён дода мешаванд.

Иштироки худи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамоишҳо ва вохӯриҳо, масъалагузориҳои ҷасуронаю пурманфиат дар онҳо ва муҳимтар аз он пуштубонии доимиаш аз номи сулҳу рафоқат боиси болоравии обрӯю нуфӯз ва кафолати дӯстии ду ҳамсоядавлат гаштааст. Мутмаинем, ки баъди ин вохӯрии таърихӣ, хислати муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон бештар ва бештар хислати динамикиро гирифта дар робитаҳои бисёрсамтаи ду мамлакат ва ду миллат таконбахши пешравиҳо, бурдбориҳо ва робитаҳои самарабахш хоҳанд буд.

Қобилов Муҳаббатшо – дотсенти кафедраи фалсафа ва сиёсатшиносӣ

 

Комилов Далер – дотсенти кафедраи таърих ва робитаҳои байнифарҳангӣ