(Бардошт аз Паёми Пешвои миллат)

Дастгирии соҳаи маориф ва илм, қабл аз ҳама, аз он ҷиҳат муҳим мебошад, ки пешрафти тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат ба сатҳи рушди илму маориф вобастагии мустақим дорад. Ин нукта чун ҳарвақта дар Паёми имсола низ аз ҷониби Роҳбари давлат таъкид гардид: “Рушди илму маориф калиди пешрафти ҳамаи соҳаҳо ва омили муҳимтарини таъмин намудани ояндаи босуботи давлат ва фардои босаодати ҷомеа ба ҳисоб меравад”.

Бо назардошти ин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми давраи давлатдории хеш пайваста ҳамаи имконияту василаҳоро ба хотири таҳким бахшидани пояҳои илму маориф равона карда, ба мактабу омӯзгор эҳтирому арҷ гузошта, рушди маорифро ҳамчун самти афзалиятноки сиёсати давлат ва Ҳукумат дониста, бо истифода аз тамоми захираву имкониятҳо соҳаи мазкурро дастгирӣ менамояд.

Аз оғози ба даст овардани истиқлол кишвари мо, мутаассифона, гирифтори ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гашта, дар баробари тамоми соҳаҳо илму маориф низ даҳсолаҳо қафо монд. Бо саъю талош ва ҷонбозиҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати тоҷик аз парокандагӣ, давлати он аз нестшавӣ ва халқ аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо гардида, рушду пешрафти соҳаи маориф ва илм дар қатори дигар соҳаҳои ҳаёт таъмин гардид. Бо назардошти ин рушду такомули соҳаи маориф ва илмро ба ду марҳилаи калон метавон тақсим намуд:

Марҳилаи якум солҳои 1991-1997-ро дар бар гирифта, дар соҳаи мактабу маориф чунин падидаҳои буҳронӣ, ба мисли танқисии молиявии муассисаҳои таълимӣ, ба маротиб поён рафтани сатҳи маблағгузории давлатии соҳаи маориф, кам гардидани маоши омӯзгорон, соҳаи маорифро тарк намудани қисме аз омӯзгорон ва ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтани онҳо, фарсудаву хароб гаштани биноҳои таълимӣ ва ғайра хос аст. Хусусан бар асари ҷанги шаҳрвандӣ дар минтақаҳои ҷангзадаи Тоҷикистон бисёр иншоотҳои таълимӣ, тарбиявӣ ва фарҳангӣ харобу нобуд гаштанд.

Марҳилаи дуюм пас аз истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ шуруъ гардида, бо кӯшишҳои маорифпарваронаи Пешвои миллат мушкилоти дар марҳилаи аввал ба миён омада на танҳо бартараф карда шуд, балки маориф ва илми кишвар аз нав рушд намуда, ба натиҷаҳои назаррас ноил гардид, ки онҳоро мо дар ин мухтасар мушаххасан ва бо пайдарҳамӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор хоҳем дод.

Пешвои миллат дар Паёми имсола аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бештар дастгирӣ ёфтани соҳаи маориф ва илмро дар қиёс бо аксари давлатҳои ҷаҳон бо як далели ҷолиб, ки дар асоси назарсанҷии созмонҳои бонуфузу беғарази байналмилалӣ ба даст омадааст, таъкид намуданд: “Тоҷикистон тибқи таҳлилҳои ЮНЕСКО ва Бонки Ҷаҳонӣ ба гурӯҳи кишварҳое дохил шудааст, ки ҳаҷми маблағгузории онҳо ба соҳаи маориф аз ҳисоби буҷети давлат зиёд мебошад. Дар ин раддабандӣ мамлакати мо аз 183 кишвари таҳти омӯзиш қарордошта ҷойи 21-умро ишғол менамояд”.

Соли 2024 маблағгузории соҳаи маориф дар ҳаҷми 8 миллиарду 231 миллиону 867 ҳазор сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки ин дар муқоиса бо соли 2001, ки маблағгузории соҳаи мазкур 13 миллион сомониро ташкил медод, 633 баробар зиёд мебошад (бе назардошти инфлятсия).

Дар ин замина, ҳамасола маоши кормандони соҳаи маориф баланд бардошта мешавад. Масалан, дар соли 2012 музди кори онҳо, аз ҷумла маоши кормандони муассисаҳои томактабӣ, муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, хона-интернатҳо, барои пиронсолону кӯдакони маъюб зиёда аз 60 фоиз, соҳаи илм 30, фарҳанг ва стипендияи донишҷӯён 50 фоиз зиёд гардид. Дигар солҳо низ мунтазам маоши кормандони соҳаи маориф ва илм баланд бардошта шуда, аз ҷумла соли равон маоши омӯзгорон, стипендияи донишҷӯён ва дигар намудҳои стипендия 40 фоиз зиёд карда шуд .

Дар замони Истиқлоли давлатӣ дар баробари зинаҳои дигари таҳсилот зинаи таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ низ рушд карда, низоми муайянеро ба даст овард. Бо ибтикори роҳбарияти Ҳукумат дар ҷумҳурӣ бо мақсади баланд бардоштани мақоми муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ намудҳои нави муассисаҳои таълимӣ таъсис дода шудаанд. Аз ҷумла, омӯзишгоҳҳои касбӣ-техникӣ ба литсейҳои касбӣ-техникӣ, техникум ва омӯзишгоҳҳо ба коллеҷҳо табдил дода шудаанд. Фаъолияти литсейҳои касбӣ-техникӣ ва коллеҷҳо тавассути низомномаи намунавӣ ва стандартҳои давлатӣ ба танзим дароварда шуданд. Тибқи маълумоти Низоми иттилоотии идоракунии маориф соли таҳсили 2018-2019 61 муассисаи таълимии таҳсилоти ибтидоии касбӣ фаъолият дошт, ки дар онҳо 23385 хонанда таҳсил мекарданд ва ба онҳо 2508 омӯзгор ва устои таълими истеҳсолӣ дарс мегуфтанд. Дар 72 муассисаи таълимии таҳсилоти миёнаи касбӣ (56 давлатӣ ва 16 хусусӣ) дар ҳамон соли таҳсил 85579 донишҷӯ буданд, ки ҷараёни таълими онҳоро 5775 омӯзгор дар тамоми қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмин мекарданд. Афзоиши шумораи таълимгирандагон дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти миёнаи касбӣ дар солҳои 2011-2018 ба ҳисоби миёна 11,2%-ро ташкил додааст.

Бо мақсади ворид шудан ба фазои ягонаи таҳсилотӣ аз соли таҳсили 2013-2014 сар карда, дар фаъолияти муассисаҳои таълимии таҳсилоти миёнаи касбӣ низоми кредитии таълим ҷорӣ гардид. Низоми кредитии таълим тибқи Низомномаи ташкили низоми таълими кредитӣ дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон (дар таҳрир аз 1 октябри соли 2018, №18/35) танзим мегардад.

Тибқи маълумоти Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон дар низоми таҳсилоти ибтидоии касбӣ 3398 компютер ва таҳсилоти миёнаи касбӣ – 4260 компютер, аз онҳо дар синфхонаҳои компютерӣ мутаносибан 1318 ва 2496 адад мавҷуд аст. Аксари компютерҳо бо шабакаи интернет пайваст аст. Ба ҳар 100 донишҷӯи муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ мувофиқан 14 ва 25 компютер рост меояд. Татбиқи Барномаи давлатии компютеркунонии муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ барои чанд муддат бо сабаби буҳрони молиявӣ – иқтисодӣ боздошта шуда буд, вале чанде пештар татбиқи он идома ёфт. Сарфи назар аз мушкилоти мавҷуда дар низоми таҳсилоти миёнаи касбӣ аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ ва маблағҳои махсуси муассисаҳои таълимӣ таҷҳизоти озмоишгоҳи муосир (тахтаҳои электронӣ, кабинетҳои лингафонӣ, проекторҳо ва ғайра) технологияи компютерӣ, мебел харидорӣ гардида, корҳои таъмирӣ амалӣ карда мешаванд.

Дастгириву ғамхориҳои Пешвои миллат нисбат ба илму маориф мо кормандони соҳаро рӯҳбаланд намуда водор месозад, ки боз ҳам зиёдтар заҳмат кашида, ба масъалаи илм ва таълиму тарбия аҳамияти бештар диҳем, сатҳу сифати таҳқиқу таълимро беҳтар кунем ва барои таҳсилоти босифат аз тамоми имконот истифода карда тавонем. Зеро сифати омодасозии мутахассисони оянда аз ҳамин омилҳо вобастагӣ дошта, имкон медиҳад, ки мо дар фаъолияти касбиамон ба натиҷаҳои боз ҳам бештар ноил гардем. Илму маориф омили муҳимтарини амнияти миллӣ низ буда, дар ҷаҳони пуртазоди имрӯза фақат насли наврасе, ки дониш ва касбу ҳунарҳои замонавиро хуб аз худ кардааст, метавонад дар оянда рушди босуботи иқтисодии кишварро таъмин намояд.

Дар робита ба ин, моро лозим аст, ки ҷиҳати боло бурдани сатҳу сифати дониши хонандагону донишҷӯён, омӯзиши илмҳои муосир ва забонҳои хориҷӣ тадбирҳои зарурӣ андешида, ба масъалаи баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, ватандӯстӣ, ифтихори ватандорӣ ва дар рӯҳияи инсонпарварӣ тарбия намудани насли навраси кишвар кӯшиш ба харҷ диҳем.

 

Суҳайлӣ Расулзода, доктори илмҳои филологӣ, профессор, мудири кафедраи забони тоҷикӣ